Το βάρος της στολής
Δυστυχώς, ο Old Boy δεν είχε το κείμενο της ντόνας, κρίμα, και το ήθελα στα αγγλικά, ενδεχομένως για να το βάλω κι αυτό στη μεγάλη σειρά βιβλίων που είναι να διαβάσω. Τελικά έχω σταματήσει να μετράω τη σειρά, σε λίγο η λέξη σειρά θα χάσει το νόημά της εν προκειμένω. Πάντως είναι πιθανότερο να το διαβάσω ως ηλεκτρονικό κείμενο παρά ως έντυπον επί χάρτου. Πιο πιθανό είναι να μη το διαβάσω καθόλου, αλλά επ' αυτού ίσως σε άλλη ιστο-δημοσίευση.
Λοιπόν, μου έρχεται στο νου ότι ο "ιστός" και η "ιστορία" ακούγονται κάπως όμοια, κάτι μπορεί να βγει απ' αυτό, σε ό,τι αφορά την απόδοση στα ελληνικά του blog (weblog).
Αφού, όμως, το σχόλιό μου (του σχολίου - ω σχόλιον) στο σχόλιο του old boy ανήκει μάλλον στην επικράτεια των υπνοβασιών, γι' αυτό θα βρει κι αυτό τη θέση του εδώ.
Donna, far away from Maradona
Φαίνεται ότι έχω αρχίσει ήδη να υπνοβατώ εν μέσω σχολίων άλλων. Αλλά κάτι τέτοιο δεν θα ήταν όντως μια υπνοβασία; So be it.
Old Boy said...
Yπνοβάτη, σ' ευχαριστώ για το εξαιρετικό σου σχόλιο. Επειδή το θέμα είναι τεράστιο, παραθέτω αυτούσιο το απόσπασμα της Ντόνα και τα ξαναλέμε:
"Ηe began by talking about what he called the burden of the self, and why people want to lose the self in the first place.
"Why does that obstinate little voice in our heads torments us so?" he said, looking round the table. "Could it be because it reminds us that we are alive, of our mortality, of our individual souls -which after all, we are too afraid to surrender but yet make us feel more miserable than any other thing? But isn't it also pain that often makes us most aware of self? It is a terrible thing to learn as a child that one is being separate from all the world, that no one and no thing hurts along with one's burned tongues and skinned knees, that one's aches and pains are all one's own. Even more terrible, as we grow older, to learn that no person, no matter how beloved, can ever trully understand us. Our own selves make us most unhappy, and that's why we're so anxious to lose them. don't you think? Remember the Erinyes? How did they drive people mad? They turned up the volume of the inner monologue, magnified qualities already present to great excess, made people so much themselves that they couldn't stand it."
"Which is by far the most mysterious" said Julian "We have been accustomed to thinking of religious ecstasy as a thing found only in primitive societies, though it frequently occurs in the most cultivated peoples. The Greeks, you know, really weren't very different from us. They were a formal people, extremely civilized, rather repressed. And yet they were frequently swept away en masse by the wildest enthusiasms -dancing, frenzies, slaughter, visions- which for us, I suppose, would seem clinical madness, irreversible. Yet the Greeks -some of them, anyway- could go in and out of it as they pleased. We cannot dismiss these accounts entirely as myth. They are quite well documented, though ancient commentators were as mystyfied by them as we are. Some say they were the results of prayer and fasting, others that they were brought about by drink. Certainly the group nature of the hysteria had something to do with it as well. Even so, it is hard to account for the extremism of the phenomenon. The revelers were apparently hurled back into a non-rational, pre-intellectual state, where the prsonality was repalced by something different - and by "different" I mean something to all appearances non mortal. Inhuman."
I thought of the Bacchae, a play whose violence and savagery made me uneasy, as did the sadism of its bloodthirsty god. Compared to the other tragedies, which were recognizable principles of justice no matter how harsh, it was a triumph of barbarism over reason: dark, chaotic, inexplicable.
"We don't like to admit it" said Julian "but the idea of losing control is one that fascinates controlled people such as ourselves more than almost anything. All trully civilized people -the ancients no less than us- have civilized themselves through the willful repression of the old, animal self. Are we, in this room, really very different from the Greeks or the Romans? Obsessed with duty, piety, loyalty, sacrifice? All those things which are to modern taste so chillng?
And what could be more terrifying and beautiful, to souls like the Greeks or our own, than to lose control completely? To throw off the chains of being for an instant, to shatter the accident of our mortal selves? Euripides speaks of the Maenads: head thrown back, throat to the stars, mpre like deer than human being. To be absolutely free! One is quite capable, of course, of working out these destructive passions in more vulgar and less efficient ways. But how glorious to release them in a single burst! To sing, to scream, to dance barefoot in the woods in the dead of night, with no more awareness of mortality than an animal! These are powerful mysteries. The bellowing of bulls. Springs of honey bubbling from the ground. If we are strong enough in our souls we can rip away the vail and look that naked, terrible bauty right in the face; let God consume us, devour us, unstring our bones. Then spit us out reborn. And that, to me, is the terrible seduction of Dionysiac ritual. Hard for us to imagine. That fire of pure being".
2:45 πμ
ypnovatis said...
Ναι, old boy, το απόσπασμα ήταν περισσότερο διαφωτιστικό. Ενισχύει ακριβώς την άποψή μου ότι και η Ντόνα παρατηρεί αμήχανη (αν και με αρκετά εφόδια εγκυκλοπαιδικής και ορθολογικής - επιστημονικής γνώσης, ίσως και διαίσθησης) αυτά που μας έχουν παραδοθεί ως μυστήρια. Το θέμα είναι οντως τεράστιο, διότι τι είναι το "animal self", στο οποίο αναφέρεται; Είναι όντως "self" καθαυτό ή μήπως η αναίρεση του self, που εμπεριέχεται εντός του ιδίου του self ως όριό του; Προφανώς, η έννοια του self στους Αγγλοσάξωνες είναι διαφορετική απ' αυτό που θα εννοούσαμε εμείς με το "εαυτός" επί παραδείγματι. Έστω ότι κάτι τέτοιο πάλι υπάρχει ας πούμε. Δεν προϋπήρχε, αλλά είναι καθαυτό το αποτέλεσμα της repression (της απώθησης), ήτοι υφίσταται μόνον ως απωθημένο. Με την ίδια κίνηση κατά κάποιο τρόπο δημιουργείται και το "συμβατικώς" εννοούμενο self και το "animal self". Με αυτό θέλω να πω ότι δεν είναι απλώς κάτι το οποίο προϋπήρχε και απωθείται από μια χειρονομία της λογικής ή της οντογενετικής εξέλιξης στον άνθρωπο, αλλά υπάρχει και είναι νοητό (το animal self) μόνο εν σχέσει προς το "κανονικό" self. Το σχίσιμο (rip away) του πέπλου είναι η απώλεια της διάκρισης. Μετά το σχίσιμο δεν θα μπορούσε να υπάρχει ούτε self ούτε animal self. Δεν είναι επανεύρεση του animal self από το self που ποθεί την επανένωση, αλλά διάλυση αμφοτέρων. Κανένας δεν θα μπορούσε να πει τι συμβαίνει εκεί, ούτε ίσως και οι ίδιοι που υποτίθεται ότι πέρασαν από κει. Δεν είναι ένα in and out of it (as they pleased), αλλά η διάλυση της διάκρισης μέσα και έξω. Δεν είναι απλώς ένα pre-intellectual state, διότι ακριβώς υπάρχει μόνο εν σχέσει με τον νου, μόνο που η αντίθεση intellectual - pre-intellectual ξεδιπλώνεται εδώ στον ίδιο το νου ως χρονική "εξέλιξη".
Δεν είναι μόνον αυτά. Για παράδειγμα τι αντιπροσωπεύει ο inner monologue, ο εσωτερικός μονόλογος, που εκμεταλλεύονταν οι Ερινύες; Θα προτιμούσα ένα πιο σοφιστικέ μοντέλο του, όσο θελκτική κι αν παρουσιάζεται η μεταφορά που χρησιμοποιεί η Ντόνα. Θα προτιμούσα εδώ τα κείμενα τα ίδια, διότι αυτά φιλτράρονται μέσα από τα λόγια της. Αλλά για να μη μπλέξω εδώ και ξεφύγω τελείως από το εναρκτήριο λάκτισμα του σχολίου μου, που ήταν σε σχέση με το δικό σου κείμενο, ας βάλω μια (προσωρινή) τελεία.
ΥΓ
Το έχεις το κείμενο της Ντόνα υπό ηλεκτρονική (preferably plain text) μορφή;
Ομαδικές ταυτίσεις και ποδόσφαιρο
Μου άρεσε πολύ το ότι έγινε αυτή η κουβέντα, που διάβασα εκ των υστέρων. Αυτό που περιγράφεις old boy είναι ο μηχανισμός της ομαδικής ταύτισης, ιδωμένος από την πλευρά αυτού που ταυτίζεται, και μάλιστα μετά την λήξη της (ή μήπως όχι ακόμη;). Είναι κάτι αναγκαίο η ταύτιση, διότι άνευ αυτής δεν θα μπορούσαμε να μεγαλώσουμε, να ενηλικιωθούμε, δεν θα είχαμε κανένα "είδωλο", με το οποίο ακριβώς να ταυτιστούμε, συνειδητά ή ασυνείδητα. Η ταύτιση με άλλους αρχίζει από τότε που βγαίνουμε στο φως, πρώτα με τη μητέρα, μετά με τον πατέρα ή τα υποκατάστατά του. Το συναίσθημα του ότι "είμαι μέλος" κάποιας ομάδας πηγάζει από κει.
Όμως, θα πρέπει να γνωρίζεις κιόλας ότι η ταύτιση είναι και δίκοπο μαχαίρι, ειδικά ως ασυνείδητη. Αυτά που με τόσο ωραίες κουβέντες περιγράφεις, όλα όσα δημιουργούν το υψιπετές συναίσθημα της συμμετοχής για τον συμμετέχοντα, που αποτελεί μέρος ευρύτερων ομάδων κλπ, είναι ακριβώς το ίδιo με όσα ζήσανε φερ' ειπείν οι Γερμανοί που έφεραν το Χίτλερ στην εξουσία (το πάω μακριά; Ας είναι, έστω ως νοητικό πείραμα). Εκεί οι ταυτίσεις ήσαν ασυνείδητες εν πολλοίς, ήταν κυρίως με τους αφρούς στο στόμα του ορυομένου δικτάτορα που ταυτίζονταν οι οικογενειάρχες γερμανοί, δεν ήταν λοιπόν και τόσο περίεργο που τον ψήφισαν after all. Βέβαια, ασυνείδητη ταύτιση σημαίνει ότι δεν αισθάνονταν πως ταυτίζονταν με τα κακά στοιχεία του, αλλά με το "όραμά" του για τη Γερμανία κλπ.
Μη με παρεξηγήσεις, δεν λέω ότι είναι το ίδιο πράγμα, είναι κάτι τελείως διαφορετικό, το ποδόσφαιρο είναι πρωτίστως μια συμβολική αναμέτρηση στο μυαλό των οπαδών και υποστηρικτών, της οποίας κινητήρια δύναμη είναι μια πραγματική και στυλιζαρισμένη αναμέτρηση εντός πλαισίων και βάσει κανόνων, και ως τέτοια προκαλεί ταυτίσεις, αλλά ο μηχανισμός που στήνεται στην ψυχή είναι ο ίδιος, τα συναισθήματα που δοκιμάζουν οι ταυτιζόμενοι ομοίως. Κι εγώ χάρηκα, ενθουσιάστηκα που κερδίσαμε στην Πορτογαλία, η καρδιά μου πήγαινε να σπάσει κατά τη διάρκεια των αγώνων. Κανένας δεν μπορεί να μου στερήσει το συναίσθημα αυτό. Όμως μετά τον αγώνα... μετά θα πρέπει να έχουμε τη διαύγεια και την ψυχραιμία να δούμε τα πράγματα και αλλιώς. Ίσως ο Νίκος Δήμου να φάνηκε σαν παραφωνία, αλλά όπως και να το έθετε, ως παραφωνία θα φαινόταν αν το επικρατούν κλίμα ήταν αυτό. Μετά τη γιορτή και το όργιο, αρχίζουμε να παίρνουμε ξανά τις αποστάσεις μας. Συμφωνώ, ο άνθρωπος ίσως να είναι γκρινιάρης, με ενδιαφέροντα τρόπο όμως. Στο περιοδικό ΡΑΜ κρατούσε μια στήλη ακριβώς γεμάτη γκρίνια για τα απρόβλεπτα του λογισμικού και του υλικού κλπ, τη στιγμή που ακριβώς αυτά τα απρόβλεπτα του δίναν τη δυνατότητα να γράφει.
Η αλήθεια είναι πως ίσως ο εσώτατος πυρήνας του εαυτού μας να είναι όντως "ένας άλλος", να μην υπάρχει δηλαδή αυθεντικότητα όπως την εννοούν ίσως οι περισσότεροι, ως κάτι τελείως δικό μας. Ναι, αυτό που είμαστε έχει έρθει απ' έξω, και βέβαια ως "τραύμα". Έτσι είμαστε επιρρεπείς σε κάθε είδους ταυτίσεις, που τις περισσότερες φορές μας διαφεύγουν, αλλά και όταν ακόμη τις αναγνωρίσουμε, και πάλι δεν τις εννοούμε. Το ότι όμως αναγνωρίζω κάτι τέτοιο δεν σημαίνει ότι νομιμοποιώ και κάθε του δυνατή έκφανση.
Όσο για την Ντόνα Ταρτ και την "Μυστική Ιστορία", δεν νομίζω ότι μιλάει από πρώτο χέρι. Οι μεταφορές που χρησιμοποιεί: το πέπλο, που όταν το ανασηκώνω ή το σκίζω βλέπω κατά πρόσωπο τη "γυμνή τρομακτική ομορφιά", αυτές είναι μεταφορές αποκάλυψης της κεκρυμμένης αλήθειας. Η ίδια η αλήθεια όμως ίσως είναι προϊόν της απόκρυψης, του μηχανισμού αυτού, ως αναγκαίου. Το πέπλο μπορεί να μη κρύβει παρά τον εαυτό του, ή ίσως τίποτε άλλο εκτός από μια πεζότητα, ή και κάτι το τρομακτικό, που κανένας άνθρωπος δεν θα μπορούσε να αντέξει, όπως και να το ονομάσουμε. Χρησιμοποιεί και μεταφορές καταβροχθισμού, κατασπαραγμού, διάλυσης στο μεγάλο στομάχι του απολύτου και εκ νέου γέννησης. Εγώ βλέπω μάλλον εδώ ακριβώς την φαντασίωση της "εκ νέου γέννησης" ως φαντασίωση αθανασίας. Ωραία θα ήταν [και πάλι ίσως], αν συνέβαινε, αλλά έλα ντε που δεν συμβαίνει έτσι.
Αυτά έτσι πρόχειρα, και ζητώ συγγνώμη για το άκομψο του ύφους και το ατημέλητο της εκφράσεως.
[τα παραπάνω ήσαν το πρώτο μου σχόλιο στο blog του old boy, που επειδή ήταν κάπως εκτεταμένο, το κατέστησα και κανονικό post στο δικό μου βλόγιον].
Αγαπητέ υπνοβάτη, οι γνώσεις μου τόσο αναφορικά με αρχαία κείμεανα όπως οι "Βάκχες", όσο και με το τι ορίζεται επιστημονικά ως "εαυτός", "εγώ", "υπερεγώ", "συνειδητό", "ασυνείδητο" κλπ είναι δυστυχώς ελλιπείς. Ας πούμε ότι έχω μια εγκυκλοπαιδική ημιμάθεια. Είναι πολύ συναρπαστικά όσα επισημαίνεις και μου δίνουν ιδιαίτερη χαρά. Ας προσπαθήσω να συνοψίσω τη δική μου οπτική γωνία. Είμαστε ο "εαυτός" μας, αλλά ταυτόχρονα κουβαλάμε παντού και πάντα τον εαυτό μας σαν βαρίδι. Δεν απαλλασσόμαστε απ' αυτόν ούτε στον ύπνο μας (αντίθετα εκεί είναι που μας κατακυριεύει). Δεν θα ήταν όμορφα να μπορούσαμε για πέντε λεπτά την μέρα ή για πέντε λεπτά το χρόνο ή για πέντε στιγμές στη ζωή μας να απαλλαγούμε εντελώς απ' αυτόν; Να μην έχουμε καμία μα καμία σκέψη Του στο μυαλό μας, κανένα μα κανένα άγχος Του, καμιά μα καμιά ενοχή Του; Γίνεται; Ίσως δεν γίνεται. Άλλοι παλεύουν να εκμηδενισθούν ή να γίνουν ένα με το Θείο δια της άκρας προσευχής και του μοναχισμού. Άλλοι καταλήγουν στην τρέλλα. Δεν αρνιέμαι τον εαυτό μου, δεν επιζητώ να τον χάσω. Αλλά δεν θα ήταν άσχημα να μπορώ να τον βγάλω για λίγο σαν να ήταν στολή και να μείνω γυμνός. Αυτό που θα μείνει γυμνό θα είμαι και πάλι εγώ; Ίσως να μην είμαι. Αλλά δεν θα με νοιάζει εκείνη την ώρα, γιατί εκείνη την ώρα θα είμαι ελεύθερος από σκέψεις που σκοτίζουν το νου, από σκοτούρες. Δεν θα έχω νου καν; Δεν μπορεί, θα έχω. Απλώς θα έχει πατηθεί για λίγο το pause στις καλωδιώσεις του εγκεφάλου μου που συνιστούν εμένα. Πεσ' το όπως θες, αλλά στο Ντραγκάο για κάποια (μισό; - ένα; - δύο;) δευτερόλεπτα ΕΦΥΓΑ, για λίγο ΚΑΤΙ ΜΕ ΞΕΠΕΡΑΣΕ, για λίγο ήμουν ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ.
Old boy, όταν "έφυγες" το είχες επιζητήσει; Έγινε σκοπίμως; Δεν νομίζω να το περίμενες καν. Είναι όπως μια φράση που είχα διαβάσει: "όσο το ψάχνεις δεν είσαι εκεί" ή κάπως έτσι τέλος πάντων, και αν το δεις και τελείως λογικά, it makes sense, αφού για να το ψάχνεις δεν θα βρίσκεσαι εκεί που είναι αυτό, ό,τι κι αν είναι. Περιέγραψες μιαν εκστατική εμπειρία που είχες στο Ντραγκάο. Ίσως να είχες δίχως να το ξέρεις προετοιμαστεί για κάτι τέτοιο. Δεν ήταν ούτε είναι σκοπός μου να το αμφισβητήσω, όταν αποφάσισα να γράψω το πρώτο μου σχόλιο. Ήταν απλώς να δείξω την άλλη πλευρά ταυτίσεων, που πολλές φορές εκκινούν από τέτοιου τύπου εκστατικές εμπειρίες. Έκανα σχόλιο πάνω σε ό,τι προσπάθησες να συναγάγεις εκ της εμπειρίας σου, όχι στην εμπειρία καθαυτή, αυτή είναι καταδική σου. Επεχείρησες, πάντως, αφού αυτό σε κατέπληξε όπως αντιλαμβάνομαι, να βρεις κάτι που να μπορεί να περιγράψει με λόγια αυτό που εσύ βίωσες δίχως να γνωρίζεις τι ήταν, και η Ντόνα Ταρτ είχε μια καταρχήν περιγραφή που ταίριαζε με αυτό. Εγώ παρενεβλήθην, ως οχληρός κώνωψ, στο σημείο εκείνο που αυτό το πράγμα σταματάει να είναι μια δική σου βουβή εμπειρία και γίνεται λόγος, με τον οποίο προσπαθείς να την κάνεις γνωστή, να τη μεταδώσεις, να μας την κοινωνήσεις. Εδώ αρχινάει, είτε το θέλεις είτε όχι, κάποιου είδους "θεωρία", από τη δική σου μεριά μάλιστα. Και πέραν της ντόνα, στο τελευταίο σου σχόλιο χρησιμοποιείς και μεταφορές από τους υπολογιστές και τα δίκτυα, χεχε, εύλογο και θεμιτό, αφού στη σημερινή εποχή ζούμε, όχι στην αρχαία ελλάδα και τον καιρό των ελευσινείων μυστηρίων. Μάλιστα η δική σου μεταφορά μου αρέσει περισσότερο από της ντόνα.
Και καλό θα ήταν, δε λέω, να μπορούσες να βγάζεις το εγώ σου ως στολή ή ένδυμα, αλλά οπωσδήποτε εξίσου καλό θα ήταν να μπορούσες μετά να το ξαναβρείς (αυτό ή κάποιο άλλο), και βέβαια να μη κυκλοφορεί καμιά πεινασμένη τίγρις στα πέριξ την ώρα αυτή. Αυτήν θα την βάραινε η πείνα της και θα ξαλάφρωνε με το δικό σου "βάρος".
Και γιατί θα ήταν ο εαυτός που έχει το βάρος; Δεν λέω ότι δεν μπορεί να είναι αυτός, αλλά είναι αναγκαίο να είναι αυτός; Τα πράγματα έχουν το δικό τους βάρος, πώς θα ήταν δυνατόν να απαλλαγούμε από αυτά; Το ίδιο το σώμα μας έχει το δικό του βάρος, τους δικούς του χυμούς, ρυθμούς, αρρυθμίες, ασθένειες, δυσφορίες, ευφορίες... Και πώς γνωρίζεις ότι ο εαυτός μας είναι αυτός που μας κυριεύει στα όνειρά μας; Από ποια μεριά στέκεσαι όταν διατυπώνεις την κρίση αυτή; (Ιδού πάλι οι αθέλητες ριπές ερωτήσεων, αυτός είναι ο δικός μου τρόπος, και ίσως δεν απευθύνομαι μόνο σε σένα). Δεν υπάρχει συμμετρία μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας (ή μή ονείρου).
Φαίνεται ότι ξύπνησα όπως τα έγραφα αυτά και βρήκα τον εαυτό μου να ακροβατεί στο χείλος της βεράντας.
nuff said